سيد مهدي حسيني

بررسي ميزان جيوه در سواحل جنوبي درياي خزر (استان مازندران) با استفاده از دو شاخص زيستي ماهي كفالِ طلايي (Liza auratus) و ماهي سفيد درياي خزر (Rutilus frisii kutum)

چكيده:

جيوه سمي ترين عنصر سنگين در اكوسيستم هاي آبي است كه به دو طريق طبيعي و صنعتي وارد محيط زيست مي شود و در نهايت در رسوبات اكوسيستم آبي ته نشين و به متيل جيوه تبديل مي­شود. به دليل وابستگي بالاي متيل جيوه به گروههاي سولفيدريل پروتئين، اين فلز به سرعت از طريق زنجيره­ي غذايي انتقال مي­يابد و در موجودات انباشته مي­شود. سميت بالاي جيوه و افزايش غلظت اين فلز در محيط زيست، لزوم پايش مكاني و زماني جيوه را ايجاب مي­كند. زيست­بوم و زندگي ماهي كفال (Liza auratus) و ماهي سفيد درياي خزر(Rutillus frisii kutum) و نوع تغذيه آنها به صورتي است كه عناصر سنگين در بافت هاي آنها تجمع مي­يابد كه اين نه تنها بر سلامتي ماهي، بلكه بر سلامتي انسان به عنوان عمده ترين مصرف كننده موثر مي باشد. به منظور آگاهي از ميزان آلودگي و غلظت جيوه در در رسوبات و همچنين تجمع آن در عضله و كبد ماهي كفال و ماهي سفيد ، 12 ايستگاه در سواحل مركزي خزر جنوبي (استان مازندران) تعيين و نمونه­برداري از رسوبات و ماهيان آن انجام گرديد. نتايج بدست آمده نشان­ داد كه در رسوبات، ميانگين غلظت جيوه در تمامي ايستگاهها كمتر از حد استاندارد تعيين شده (15/0 ميكروگرم جيوه در گرم) بود كه بيانگر سطح پايين آلودگي به جيوه در سواحل استان مازندران است. ميانگين غلظت كل جيوه­ در عضله و كبد ماهي سفيد بترتيب 112/0 و 123/0 ميكروگرم بر گرم وزن تر (382/0 و 395/0 ميكروگرم بر گرم وزن خشك) و ميزان آن در ماهي كفال طلايي به ترتيب 137/0 و 162/0 ميكروگرم بر گرم وزن تر (432/0 و 473/0 ميكروگرم بر گرم وزن خشك) بدست آمد. بين دو گونه از لحاظ غلظت جيوه تفاوت معني دار در سطح احتمال 5 درصد وجود داشت. تفاوت در غلظت جيوه­ي مشاهده شده در دو گونه­ي مورد بررسي را احتمالاً مي­توان به دليل تفاوت در نيازهاي اكولوژيكي، الگوي تغذيه، متابوليسم و همچنين تفاوت در آشيان اكولوژيك بين دو ماهي مربوط دانست. در هر دو گونه، غلظت جيوه پايينتر از حد استاندارد تعيين شده توسط سازمان­هاي USEPA ، WHO، FAO و FDA كه بترتيب3/0، 5/0، 5/0 و 1 ميكروگرم بر گرم وزن تر ماهي را اعلام داشتند، بود. همچنين مقايسه­ بين ماهيان ايستگاههاي مختلف نشان داد كه بطور كلي، ماهيان سواحل غربي استان مازندران نسبت به سواحل شرقي آن داراي ميزان جيوه­ي بالاتري­اند. براي ارزيابي آسيب­هاي ناشي از مصرف اين ماهي­ها بر سلامتي انسان، ميزان مصرف مجاز ، جذب روزانه­ي جيوه توسط انسان و همچنين شاخص HQ (نسبت خطر) بررسي گرديد. يافته هاي اين بررسي نشان داد كه شاخص HQ براي ماهي سفيد و كفال طلايي بترتيب حدود4/0 و 5/0 مي­باشد. براي حفظ سلامتي بهتر است ميزان مصرف ماهي كفال طلايي و سفيد درياي خزر بترتيب 51 و 62 گرم در روز (ميزان مجاز مصرف) باشد. همچنين جذب روزانه­ و هفتگي جيوه با توجه به ميزان سرانه­ي مصرف هر ايراني كه توسط FAO اعلام شده است، پايينتر از مقادير راهنماي (PTWI وPTDI) ارائه شده توسط WHO، USEPA و JECFA   بوده است. بنابراين، در شرايط موجود مصرف گونه هاي ماهي بررسي شده، خطري جدي براي سلامتي مصرف كننده­گان آن را باعث نخواهد شد.